Dung nhan thế nào mới đáng được gọi là "trai đẹp, gái xinh"?

Liệu bạn có phải là người đẹp dưới một kỷ nguyên khác? Phóng viên David Robson của hãng tin BBC phát hiện thấy rằng tiêu chuẩn về vẻ đẹp và sự hấp dẫn hóa ra dễ thay đổi hơn chúng ta tưởng.

Ngày hôm nay, cây hài tròn trịa Dawn French sẽ khó có thể mô tả bản thân cô là biểu tượng tình dục. Nhưng cũng có thể lý do chỉ vì cô sinh nhầm thời. "Ở giai đoạn Rubens vẫn còn đang sống, hẳn tôi đã được tôn thờ như một người mẫu tuyệt vời" - cô từng pha trò - "Kate Moss ư? Chà, cô ấy sẽ là cây cọ vẽ".

French chỉ pha trò với câu nói đó, nhưng quan điểm của cô thực sự đáng để xem xét nghiêm túc. Có phải tiêu chuẩn về vẻ đẹp của chúng ta thay đổi theo thời gian, hay các yếu tố về vẻ đẹp luôn giống nhau, bất chấp chúng ta đang ở thời đại, thế kỷ nào?

Khuôn mặt đối xứng liệu có đồng nghĩa với ngoại hình đẹp? (Ảnh: Getty Images)

Có những lý do tốt đẹp, mang tính hỗ trợ sự tiến hóa, quanh việc vì sao vẻ đẹp luôn là niềm đam mê bất tận của nhân loại. Các đặc điểm nhất định về mặt sinh học có thể cho thấy sức khỏe, khả năng sinh sản của một con người - những yếu tố làm nên một bạn tình tuyệt vời - và chúng ta sẽ thấy các đặc điểm đó hấp dẫn về mặt tình dục.

Tuy nhiên càng nhìn nhận vẻ đẹp dưới góc độ của các nhà sinh học và tâm lý, chúng ta càng khó tìm ra một cơ sở thuần túy sinh học cho quan điểm về vẻ đẹp.

Lâu nay chúng ta thường đề cao các đặc điểm về vẻ đẹp mang tính đối xứng và cân bằng. Sự giải thích dưới góc độ khoa học nghe có vẻ hợp lý: Bệnh tật và áp lực hình thành từ thời thơ ấu có thể ảnh hưởng tới sự phát triển của cơ thể, tạo ra những sự "bất ổn định" có thể khiến một bên cơ thể khác biệt hơn một chút so với nửa còn lại.

Vì thế, một người mang gương mặt không cân xứng có thể là dấu hiệu cho thấy tình trạng ốm yếu khi còn nhỏ - và do đó bạn sẽ không muốn người này là cha/mẹ của con mình.

Vấn đề nằm ở chỗ nhiều nghiên cứu trước đây đã tiến hành xem xét và thu lấy kết quả từ việc thử nghiệm một nhóm đối tượng quá nhỏ - khiến cho kết quả không còn chính xác.

Khi Stefan Van Dongen từ Đại học Antwerp tiến hành nghiên cứu dữ liệu lớn, ông thấy rằng quan điểm về vẻ đẹp cân bằng thể hiện sức khỏe đã không còn chính xác. Thực tế ông thấy rằng gương mặt cân đối chẳng nói được gì nhiều về sức khỏe của ai đó.

Một nghiên cứu khác tiến hành hồi năm 2014 đã chụp cắt lớp 3 chiều gần 5.000 trẻ vị thành niên. Các nhà nghiên cứu còn hỏi các em về lịch sử sức khỏe. Kết quả là những đứa trẻ có gương mặt đối xứng không hề khỏe mạnh và ưu việt hơn so với nhóm còn lại.

Các nhà sinh học cũng đặt ra giả thuyết rằng chúng ta thích các gương mặt "nam tính" hoặc "nữ tính": Cằm rộng của Jon Hamm cho đàn ông, cằm thanh mảnh của Miranda Kerr cho phụ nữ.

Khuôn mặt càng đẹp, càng có chiều sâu (Ảnh: Getty Images)

Một lần nữa, họ đưa ra giải thích nghe có vẻ hợp lý: Cấu trúc xương hàm phản ánh lượng hormone giới tính chảy trong máu chúng ta, qua đó giúp phô ra khả năng sinh sản của phụ nữ hoặc các điểm mạnh của người đàn ông - những yếu tố quan trọng cần cân nhắc, khi ai đó tìm kiếm người yêu, bạn tình. Nhưng không phải lúc nào quan điểm này cũng đúng.

Ngoài ra, phần lớn các nghiên cứu mới chỉ đánh giá trong xã hội phương Tây. Khi Isabel Scott ở Đại học Brunel và cộng sự cân nhắc việc mở rộng nghiên cứu ra nhiều cộng đồng khác ở châu Á, châu Phi và Nga, họ thấy nhiều điểm khác biệt.

Thực tế, họ thấy chỉ các khu vực đô thị hóa mạnh, người ta mới thích đàn ông nam tính và đàn bà nữ tính. Tại các cộng đồng xa xôi hẻo lánh, nhiều người phụ nữ lại chuộng đàn ông mang gương mặt "nữ tính".

Chuyện tương tự diễn ra với hình thể con người. Tại phương Tây, người ta có thể ca ngợi phụ nữ chân dài, nhưng không khoái đàn ông "cao lêu nghêu". Tuy nhiên tại bộ tộc Himba ở Namibia, gu thẩm mỹ lại diễn ra theo chiều ngược lại.

Ngay cả quan niệm về vẻ đẹp của người phương Tây cũng thay đổi theo thời gian. Thần Venus trong tác phẩm của Botticelli - từng là vẻ đẹp lý tưởng của phương Tây - có đôi chân ngắn hơn so với thân hình cô. Đôi chân này hiển nhiên ngắn hơn nhiều so với các người mẫu hiện đại.

Và dù hiện nay thân hình đồng hồ cát đang là mốt của phụ nữ, cũng như đàn ông thích có vai rộng hình chữ V và eo thon, ý niệm về vẻ đẹp kiểu này không mang tính phổ biến với mọi xã hội.

Không phải nền văn hóa nào cũng quan niệm đàn ông cơ bắp, vai rộng là đẹp (Ảnh: Getty Images)

Có lẽ sự lựa chọn bạn tình của chúng ta cần phải mềm dẻo, để ta có thể chọn được người lý tưởng nhất trong tình hình hiện tại. "Ví dụ như trong các nền văn hóa nơi nạn đói dễ xảy ra, người ta thích bạn tình tròn trịa, mập mạp hơn. Nguyên nhân do những người đó kháng cự tốt hơn với nạn đói" - Anthony Little tại Đại học Stirling nhận xét.

Tương tự, những người hay ốm thường đề cao các đặc điểm cho thấy ai đó có sức khỏe tốt - như một gương mặt cân đối chẳng hạn. Nhưng những người khỏe mạnh sẽ không có chung quan điểm về vẻ đẹp như thế.

Khi sự mạnh mẽ mang tính thống trị là giá trị được đề cao, phụ nữ thường thích đàn ông nam tính, cằm bạnh. “Chúng tôi thấy rằng việc được tiếp xúc với các màn tranh tài giữa đàn ông, như xem đấm bốc chẳng hạn, khiến phụ nữ thích đàn ông có gương mặt nam tính hơn" - Little nói.

Vì thế, dù các ý niệm về vẻ đẹp là vĩnh hằng, chúng có thể cũng chỉ là sản phẩm trực tiếp hình thành hoàn cảnh ta đang sống. Cũng cần lưu ý rằng nhiều nghiên cứu đã chỉ ra tác động của người khác lên quan điểm của chúng ta về vẻ đẹp: Nếu bạn nghe hoặc thấy ai đó bị hấp dẫn trước một người khác, có khả năng bạn cũng bị thu hút theo.

Và như thế, quan niệm về vẻ đẹp của một vài cá nhân có thể lan tỏa ra xã hội, giúp định hình các quy chuẩn về "vẻ đẹp lý tưởng".

Hãy xem xét hoạt động thử nghiệm này do Trường kinh doanh Johns Hopkins Carey ở Baltimore thực hiện: các nhà nghiên cứu dùng một trang web hẹn hò, cho phép người dùng đánh giá ngẫu nhiên gương mặt người khác.

Sau khi đưa ra quyết định, một số người được xem thang điểm trung bình mà những người khác đã đưa ra, ngay trước khi họ chấm điểm. Dù không có các câu hỏi đúng hay sai, người tham gia nghiên cứu sẽ nhanh chóng nhận ra các xu hướng thẩm mỹ nào đang được ưa chuộng và sẽ chấm điểm gương mặt người khác dựa theo tiêu chí vừa định hình trong đầu họ.

Chẳng mấy chốc, quan điểm về vẻ đẹp của mọi người đều trở nên giống nhau - cho thấy họ đã thay đổi tư duy về thẩm mỹ chỉ ngay sau khi tham gia thử nghiệm trên.

Thật dễ để tưởng tượng rằng dạng hành vi bầy đàn kiểu này sẽ mang lại lợi ích cho một số người nổi tiếng nhất định. Trên quy mô nhỏ hơn, bạn cũng có thể tạo được hiệu ứng tương tự, nếu được ai đó khen là xinh đẹp. Những người khác sẽ chịu tác động từ số đông và cũng sẽ bị bạn thu hút.

Ngoài ra, chúng ta còn bị thu hút bởi các đặc điểm quen thuộc hiện diện ở người khác. Bạn càng có nhiều điểm khiến người khác thấy quen thuộc, bạn càng trở nên hấp dẫn với họ.

Trong thời đại phẫu thuật thẩm mỹ đã trở thành chuyện bình phổ biến, điều này mang tới một bài học quan trọng. Thay vì thay đổi ngoại hình bất thường của mình để giống với xu hướng thẩm mỹ của đám đông, bạn có thể sử dụng ngoại hình của mình để thay đổi xu hướng thẩm mỹ ấy và khiến đám đông muốn trở nên giống mình.